بسم الله الرحمان الرحيم
وە ناو خوداى میهرەبان و ئەرمان
نە بەس ئیوە، ئیمەیش کوردیم!!
هووزێلەگە.. ئی وەختدانە وە خێر، و هەر وەختی وە خێر و خوەشاڵی بایمن وەرەو ڕیزتان.
ئیمە ئمڕوو باوەت گرنگ و پڕبایەخی توایمن وەلتانا باس بکەیم. کار وە پایەشوونە، یا وە نەخش ئەو چەن واژێ ئەزیز و نازارمانە دیری، لەوانەگ تیەریمنەیان وەکار لە قسیێ ڕووژانەمان.
ئەگەر گەوراترین گیروگرفت هەسە بان دنیا، ڕی زوانە کوردییەگەمان لەناوڕاس و ژویەر عراق گرتگە، و ئەگەر بارتویش گەنی هەسە لە ژیان یا زنەى وەر دەسمان بەسیە، دی ئی مڕمشتیەسە یا ئی گرفتاریە، کە باس و پەیوەن وەو دووچەوەکیە دیری، ئەوەگ خوەمان وە خوەمان درسی کردیمە. تا ڕادێگ هەنەیلیگەمان هیچ نقی بکەیمن، وشوون زوانەگەمان شیوانگە لەناوان، یا ناونی کەس و کار و خاوەن ئی گەلە یا ئی مەردمانە کە وە پیا دەن و سینن، یا بویشیم ئەوانەگ وەپیەو قسیە کەن. وەوجوورکردنە کەفیگەو دیارچەو وەختى ئویشیم :
- ئی قسیە هن کوردی دەورگردێل خوەمان نی‌یە!!
- کوردیەگێ خوەمان، خاسترە لە کوردیەگێ خوەتان.
- ئیمە لە کوردی خاستر لە ئیوە قسیە کەیم.
- کوردیەگێ ئیوە نێزانم چوینە؟!!، وەڵڵا ئیمە وەی جوورە نەویشیم.
- یە بەیرەى وەی جوورەقسیە کەن، نە ئەیە قسیەی خزڵە.. تاسەر.
دی هێس و بێس ئیمە و ئیوە خەڵاس نێو، و بن نێری و بی پایەنە.
خوو ئیوە خاس‌خاس زانن یەک وشە، یا یەو واژە (کلمة) بزان وە چەن جوور لەفز کریێگ. وە باس قسیە بنووڕە وشەى یەک: (یەگ، یەو، یێ) و ئەگەر بخەیمنێ وەل جوملێگ یا دەسەواژێگ، وێ جوورە دەرچووک لە دەمزوانمان: (یەک پیاگی، یەو پیاگی، یێ پیاگی.. تاسەر).
- رجل مُسن: (پیر، ئختیار، کیخا-کویخا، ڕویچەرمگ، گەوراساڵ،... تاسەر).
- أشقر-شقراء: هویل، کەو، کەوک، لەبووت یەیشە وە ژن هویل و پیاو هویل ئویشیم (کەوکی) جگە لە یانە واژێ (کەژاڵ)یش دیریمن ئەمان زیاتر لە خانەقین تیێ وەکار.
- رُبما، ممكن، احتمال: شایەت، مزنەم، لەوانەیە، ڕەنگە... تاسەر.
- لکن: بەڵام، ئەمان، ئەمانی، ئەیانی، وەلی.. تاسەر.
- حُب، عشق: دووسداری، دووسخوازی، دڵداری.. تاسەر.
- قهر، حسرة: خەم، خوسە، بەژارە، خەفەت... تاسەر.
- مصيبة، نكبة: کەلەمە، بەدبەختی، نامەی، خەرگەسەری، لیقومیاگی... تاسەر.
- ضيق، أزمة، شدة: تەنگی، بارتەنگی، بارقویە... تاسەر.
- فضيحة: بەنامی، ڕسیاتی.. تاسەر.
- خیمة: چادر، دوار، جەوسەق، چەرداخ (سُرادِق- خيمة احتفالات كبيرة)، خێوەت، خێمەت... تاسەر.
- بیت: ماڵ، خانی، خانگ، مەنزڵ، حەوش، .... تاسەر.
- عائلة: خیزان، خانەوادە، خانەوا، ... تاسەر.
- سقف: بنبانگ، بنپویچ، بنمویچ، پاسار
- سقیفة، عریشة، قمریة، مسقفة، مظلة: ساوات، سەواتی، کووڵا، کوڵە (عَريشة)، سابات (یحتمل أن تکون کلمة سیباط فی العربیة الفصحى و سوباط فی العربیة الدارجة مقتبسە من (ساوات – سابات) الکردیة.
كما اشتق العرب في اللهجة العراقية الدارجة كلمة بَلنگه (بەڵەنگێ) من أصل الكلمة الكردية (بڵینگە) وأشتقوا من الکلمة الکردیە (چەتەر) بمعنى مظلة کلمتا (چەتەر و چترى). ومن کلمة (سەیوان)، بمعنى شمسية كلمة (صيوان) بينما هي في العربية لا تخرج عن كونها اطار الأذن الخارجية ليس إلا.
- الآن، حالاً، حالياً: ئەلئان! بری یا بەشی وێ جوورە لەفزی کەن: عەلعان، وەک وشێ ئەنگیر چوین بەشی وێ جوورە لەفزی کەن عەنگیر!! وەک وشێ (ئەسر)یش چوین بەشی هەسە وێ جوورە لەفزی کەن (عەسر) یا (عەصر) بەو لێ ئەڵامەتە بدوین. ئمجا بنووڕە هاوواتێلەگێ (هاوواتا= المرادف) ئی واژە بزان چەنیگن: ئیسە، هەیسە، ئیرگە، ئیرنگە، ئیرنە، ئیزنگە، هێمە، یەمە، هەمرە (هەمرە تیەم)، ئنگە.
- لا یزال: جاری، هالی، همساتی، هیمان، لەپەسا، پەسا (لە هەورامی چەپەسا، نەپەسا).
- ماذا في ذلك: چە هاتی، چە ها لی، چە ها پی، چە ها پیەو، ئمجا، چە بویە.
- أبيض: چەرمگ، چەرمی، سپی، ئسپی، سفی، سفید.
- تَعَلُم: هووكارەبوون، فیکارەبوون، حالیبوون، سەربوون (سەرد بوو لێ کارە)، یایی (إجادة).
شایەت ئی هەمگە وشێلە، کار سەیر و سەمەرى بووگ ئەڕا هەر کەس حەتا یا لە کورد خوەمان بوو، ئەگەر بویشن یە چێگە ئەوقە قسیە تەشنە سەنگەسە ناو ئی کوردەواریە!! ئیمە ئویشیم تەرا یە چشت عەیبی نی‌یە، چوین زوان عەرەبی ئاسا وە خوەیەو، فرە هاوواتە هاناوی! بان باس وشێ یاناسناو شێر (أسد) بکەیم ئەڕاتان. لە عەرەبی بزان چەن وشە وەباس و مەعنای شێر تێیگە کار ئەیە جگە ناوێل (غَضَنفَر، لَيث، سَبِع، حَيدَر) ئەوانەگ ژنەفتیمەسەیان بان بنووڕن وێ چەن واژێ و وشێ ئەڵامەتە وەک: (عِتريس، صميدع، عباس، أسامة، قَسوَر، نَزار، ضرغام).... تاسەر. جا مەردمان عەرەب قرێردەن وەو فرەواژەیەکە ناو (أسد) لە لی کەفیگەو، و شمارەیان وە (٥٠٠) ناو کردنە. دی ئەڕا عەرەب عەیبیان نێتیێ لەو فرە وشە و فرە هاوواتەیە، ومەردمان ئیمە کردنەسەى وە بەنامی، و گونای گەورایگی لەبان زوانە کوردیەگمان
جگە لەیە، بان تەماشای ناو شمشیر بکەن جگە لە (فيصل)، و جگە لە (سیف). بنووڕن وێ چەن وشێ ئەڵامەت ئەڵاجەویە وەک: (صارم، صمصام، مهند، حسام)... تاسەر.
عەرەبێل هاوواتای (سیف) وە (300) ناسناو شمارە كردنە، بی گومان ئی فرە و ئی هەمگە جووریە، لە زوان عەربیشە، بەڵگ و دیاری گەورایگە لەسەر ئەو ڕاسگانییە، وە جووری نەهەر زوان کوردی هەمچەشنەسە و هەمەجووری، و فرە وشەییە، ئەمان ماوینەى زوانێلیش لەیواسە. ئەیە لەجیگی.
لە جیگی ترەو، مەردمان عەرەب قیزیان نەهاتگە لێ زیای و زورماییە. مزنەم هان و دڵەکیان داگە تا هەرچگ ناو، وواژە، و هاوواتەسە قەی ئەڵکیشن ئەڕا جەم و گردەوکردنی، و پەراویزی یا ( تبویب)ى بکەن وەرەو لاو ڕی چەن فەرهەنگ یا قامووسیگ ئەڕا یەگ لە دەس گوم نەچووگ.
تا سوو دسووئاسوودە لی بسینن، چ مەوقێگ بایسیان هات، یا وە حەواجەتی هاتن. ئمجا هەر واژێگی یاوشێگ شوون خوێ دیری، و مەوقەى خوەى دیری، و نە بایەتە لە قسیە ى خوەمان واز بگەردیەیم، یا وازباریم.
دویاخر وە خوەشی سپاریمنەدان
خودا ئەودیار سەردان..بمینن وە خێر
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق